Çerkesler

EDEBİYAT VE KÜLTÜR TARİHİ

Turabi Saltuk, İkinci Basım: Eylül 1998, Berfin Yayınları, İstanbul

Önce genel olarak kültür, sonra da Çerkes kültürü konu edinilmiş.
Çoğu bölüm bana yabancı olmadığından, tamamını okumadım, sadece, göz attım!
Gördüğüm kadarıyla gayet kapsamlı bir çalışma.
Üstelik, niçin bu kadar yoğunlaşma ve çalışma ihtiyacı hissetmişse, "Çerkes olmayan bir yazarın dilinden". s. 8
*
Kitaptan notlar:
-"1917 büyük Ekim Devriminden sonra "Ulusların Kendi Kaderlerini Tayin Hakkı" ilkesi, Kuzey Kafkasya'da hayata geçirildikten sonra, yeni bir özgürlük ortamı doğar. Bu ortamda Özerk Bölge ve Cumhuriyetlerde halkların dil ve kültürlerinin gelişmesi, alfabelerinin oluşturulması sağlanır" 103
-"1897 rakamlarına göre... Çeçenistan'da 153 okul 12.800 öğrenci... bulunuyor (du.)" 103, 104
-"Kuzey Kafkasya'da sosyalist iktidarın başa gelmesini istemeyen karşı-devrimci ve milliyetçi Çerkes unsurlar Adiğe, Kabardey ve Kuzey Kafkasya'da sosyalist yönetimlere -Sovyet Komitelere- saldırır ve bir çoğunu da yok ederler. Karşı-devrimci bir hükümet kurarlar. don Nehri boylarında Kızıl Ordu, karşı-devrimcileri bozguna uğratır ve yener. Mihail Şolohov'un, Durgun Akardı Don eserini okuyanlar bu süreç içerisindeki gelişmeleri iyi bilirler. Çerkes gerici ve milliyetçileri, Osmanlı ile ilişki kurarlar. 11 Mayıs 1918'de kendi bağımsızlıklarını ilan ederler. Ve 1918 yılının 30 Ekiminde Osmanlı devleti savaştan yenik çıkınca yerel Çerkes karşı-devrimcileri yalnız kalırlar./... karşı-devrimci hükümetin başbakanı Mihail Halilov, başkomutan sıfatıyla Denikin'e iltihak eder. Kuzey Kafkasya'da Rusya'nın Beyaz Ordusunun Genel Askeri Valisi olarak görev yapar./ kuzey Kafkasya Çerkes coğrafyası, Kızıl Ordu ile karşı-devrimci Beyaz ordu arasında kanlı çatışmaların merkezi olur. Bu çetin mücadele sosyalistlerin zaferiyle sonuçlanır. 1920 yılında sosyalist iktidar Adiğe'de ve Kuzey Kafkasya'da kurulur. İktidara gelen Adiğe sosyalistleri "Ulusların kendi geleceklerini saptaması hakkı" ilkesi uyarınca, Adiğe halkı da özerkliğe kavuşur./... yasalarını kendileri yapar" 107, 108
-"Tarihin kaydettiği ilk Abhaz Alfabesi İ.Ö. 2000 yılında yazılan Kuban Yazıtlarındaki alfabedir" 122
-"Çeçen yazın tarihi ve edebiyatı 1917 Büyük Ekim Sosyalist Devrimi sonrasında doğmuştur. 1920 yılına kadar tam anlamıyla yazılı alfabeleri halka mal edilebilmiş değildi... Çeçenler arasında sosyalist devrimden önce de yazılı alfabe çalışmaları yapılır. Çeçenlerde alfabe çalışması yapan "Rus subayı ve dilbilimcisi Pert Karloviç Uslar olmuştur. (...) Uslar, Rus Kiril alfabesine Gürcü ve Latin harfler katarak Çeçen bir alfabe vücuda getirmiştir. 37 harf vardır. 20. yy'ın başlarında Arapça kökenli alfabe oluşturulmuştur. (...) 1927 yılında Latin alfabesine geçtiler. (...) 1938 yılına kadar kullandılar."/... sonra Rus Kiril alfabesine geçilir. Yazılı Çeçen edebiyatının ilk öncüleri ve ilk aydınları, sosyalist yeni yaşam döneminden sonra bir araya gelirler. Günlük gazete olan Serto (Işık, Aydınlık) etrafında toparlanırlar" 130
*

17.9.2017