İMAM MANSUR

Osmanlı Arşiv Belgeleri ile Türk Tarihlerinde

KUZEY KAFKASYA'NIN İLK MİLLİ MÜCAHİDİ VE ÖNDERİ

Tarık Kutlu, Haziran 1987, Bayrak Yayıncılık, İstanbul

Kitaptan bazı notlar şöyle:

Çeşitli kaynaklarda Mansur'un, Orenburg'lu bir Tatar olduğu, Osmanlı ajanı olduğu ve İtalyan asıllı bir Cizvit papazı olduğu iddia edilmiştir. (Kutlu-İmam Mansur, s. 10-12, 57) 

Adı kaynaklarda Yafel veya Şabats olarak geçen babası "oğluna Uşurma adını verdi." Doğum tarihi farklı kaynaklarda 1722, 1732, 1748 olarak geçer. 15 yaşındayken babasına tütün içmeyi bıraktırdı. (Kutlu-İmam Mansur, s. 16, 17)

Okur yazar değildir, ama Kur'anı ve İslam bilimlerini çok iyi bilmektedir. Birdenbire Aldı camiindeki vaızlarıyla ortaya çıktığında "Her söze inanmayan, ciddiliği de, gülmeyi de alaya alan, mizaç bakımından kibirli, gururlu, kendini beğenmiş olan Çeçen halkı bile... sesine ister istemez kulak vermek zorunda kalıyordu." (Kutlu-İmam Mansur, s. 19)

Vurgulamaya çalıştığı bir konu şuydu: "Bütün Kuzey Kafkasyalılar birleşmelidir, birleşmedikleri takdirde... Ruslar memleketlerini işgal ederler." "Aldı camiine gelen insanlar 1785... onu kendilerine İmam seçtiler." Delegeler arasında Çerkes temsilciler de bulunuyordu. "Millet onu Allah'ın temsilcisi olarak kabul ediyordu." "Beningsen'e göre örgütlenme Nakşıbendilik ve Kadirilik tarikatlerine ait kurallardan güç alıyordu." (Kutlu-İmam Mansur, s. 20, 21)

"Kizlyar kuşatmasında Kumukların... da İmam Mansur'u yüzüstü bıraktıkları hatırlanmalıdır." Avar hakimi "Uma Khan gibi Kura hanı Gazikumuklu Muhammed Khan ile oğlu Surkhay Khan'ın da Mansur'u reddettiklerini hatırlatalım." "Yaşamıyla sıradan, özüyle de dindar bir insandı." (Kutlu-İmam Mansur, s. 25)

"Tatarlar kendi işlerine geldiği için bu meseleyi büyüterek vadedilen ve beklenilen Mansur budur diye ortalığı velveleye verdiler." (Kutlu-İmam Mansur, s. 29)

"Osmanlı Devleti bazan kendisinden saydığı, bazan da neyin nesi olduğunu bilmediği Kuzey Kafkasya'yı ve halklarını öğrenmek istemiştir. Rusya Anadolu'nun doğu sınırlarını tehdit etmeye başladığı zaman Osmanlı yönetimi de Kuzey Kafkasya ile ilişki kurmaya koyulmuştur." (Kutlu-İmam Mansur, s. 34)

Ferah Ali Paşa'nın gönderdiği Kadıoğlu Mehmet Ağa "Çeçen'de Mansur'un evine vardım" diye yazmıştır. (Kutlu-İmam Mansur, s. 36)

Hilekar Tatarlar "Mansur'u bayağı bir keramet sahibi gibi tanıtmışlar". "Yağma ve ganimet malları için Mansur'un ağzından uydurma haber ve fetva yayıyorlardı... Tatarların Mansur'u istismar etmeleri yüzünden, Mansur olayı dallanıp budaklanıyordu." Anapa'ya gelen Çeçen hacılar arasındaki Mansur'un akrabalarından Buolat Bey Ferah Ali Paşa'nın referansıyla gelince İstanbul'daki görevliler kendisine itibar etmemişlerdir. "Çünkü Ferah Ali Paşa... kıskanılmakta, fakat yardım edilmemekte idi." (Kutlu-İmam Mansur, s. 37)

"Kaptanıderya Gazi Hasan Paşa'nın çavuşu ile çukadarı" Çeçen'e gidememiş, Anapa'da duyduklarını rapor haline getirmişlerdir. (Kutlu-İmam Mansur, s. 38)

Anapa üzerine yürüyen Ruslar 22 Haziran 1791'de "içeri sızmayı başardı. Sokak savaşları başladı. 14 gün devam eden savaşın sonunda Anapa savunucuları yenildiler." Yaralı olarak tutsal edilen İmam Mansur "Petrsburg'a götürülmüş, II. Katerina ile görüşmüştür denilir." Osmanlı elçisi istediğinde Ruslar o haydutluk eden bir Çeçendir diyerek vermemişlerdir. "Şlisselburg hapishanesine atılan İmam Mansur... Kuzey Kafkasya halklarının "ulusal önder"idir." "13 Nisan 1794 günü öldü." "Denilir ki Preobrayenskoyagora mezarlığına gömüldü." (Kutlu-İmam Mansur, s. 54)

"İmam Mansur'un müridizmi salt dini bir anlam taşımaz, toplumsal düzenlemeyi de beraberinde getirmiştir." Gazavat "özgürlük ve bağımsızlık uğruna ilan edilen kutsal savaştır." İmam Mansur 1785'de "Çeçenya'da başlamış, 1786-1791 yılları içinde Kabardey, Kuban ve Anapa içlerinde Ruslara karşı olmuştur." Bir din savaşı değildir. "Tamamen müslüman olduğu halde Avar hanı Umma Khan ortak gazveyi zayıf oldukları gerekçesi ile geri çevirmiştir. Ancak 30.000 askerle sırf yağma için Gürcüstan'a girip Acara içlerine kadar gitmiş, Osmanlı Devletini aylarca rahatsız etmiştir." "Henüz tam anlamı ile müslüman olmayan bu Kuzey Batı Kafkasya halkları... İmam Mansur ile omuz omuza yurtlarını savunmuşlardır." Şamil'in önce kendi halklarını... dize getirmek için verdiği mücadelenin ana kaynağı elimizdedir... Ama Mansur bu yola tevessül etmemiştir. Halklarına ve onların inançlarına kılıç çekmemiştir. Bölge halklarının savunmalarını dış düşmana yönelterek ulusallık niteliği kazandırmıştır. Anlaşılıyor ki onun buralardaki mücadelesi, bireyin, ailenin, toplumların ve yurdun nefis savunmasıdır." "Ulusal nitelik kazanan gazavatın amacı ve hedefi de özgürlük ve bağımsızlıktır." (Kutlu-İmam Mansur, s. 58-60)

*

6.6.2023

***